اخیرا ارز‌های دیجیتال سر و صدای زیادی در دنیای اقتصاد به پا کرده‌اند. ارزش بیت‌کوین در سال گذشته ۱۳۰۰درصد افزایش داشت و ارزش Ether، رقیب بیت‌کوین نیز به سرعت در حال افزایش است. مهم‌ترین خاصیت این پول‌های دیجیتال علاوه بر امنیت بالا، امکان ناشناس بودن، انتقال آنی و …، این است که اساسا وجود فیزیکی ندارند. ولی این “وجود‌نداشتن” چیزی پذیرفته شده در دنیای امروزین است. در دنیای امروز خیلی چیزها اساسا وجود ندارند. شخصیت‌های بازی‌های اینترنتی، آواتار‌ها، تبادلات مجازی و حالا پول‌ها.

ارزهای دیجیتال مطمئنا در آینده تاثیرات زیادی بر اقتصاد و اجزای آن خواهند داشت. و اقتصاد هنر نیز چیزی است که از این طوفان مصون نخواهد بود.

یکی دو هفته قبل، گالری Distributed مفهومی به نام Cryptoart ( هنررمزگذاری‌شده) را ارائه کرد. در واقع حراج اثری هنری از ریچارد پرینس بود به نام Ready Made Token که بر پایه ارز دیجیتال و تکنولوژی Ethereum تهیه شده است. این گالری آنلاین، خود را اولین خبره در زمینه آثار هنری و نمایشگاههای بر پایه فناوری Blockchain معرفی کرده است. شروع حراج اثر بر پایه یک Ether ( تقریبا معادل ۱۲۰۰دلار) بود.

پایه گذار هنر مفهومیِ Ready Made اما مارسل دوشان بود. Ready Made یا "هنر حاضرآماده" در واقع کاری بود که این هنرمند با انتخاب برخی اجسام و قراردادن‌ آنها در نمایشگاه انجام داد. اجسامی مانند چرخ دوچرخه. این نوع برخورد با هنر در واقع یک پیشرفت در هنرمفهومی بود که دیگر فقط ویژگی‌های کیفی اثر هنری نیست که آن را یک اثرهنری می‌سازد بلکه ممکن است تنها انتخاب هنرمند و قراردادن یک جسم به عنوان اثرهنری، تا آنکه مخاطبان آن‌را به شکلی ویژه ببینند، برای تهیه یک اثر هنری کافی باشد. بنابراین  Ready Made شاید اساسا یک جایگاه باشد که در آن دو دنیا که از هم جدا هستند به یکدیگر بپیوندند: دنیای هنر و دنیای زندگی روزمره.

حالا Ready Made Token را شاید بهتر بتوان درک کرد. این هنررمزگذاری‌شده در واقع مانند ارز دیجیتال، وجود خارجی ندارد! گالری Distributted برای آنکه یک نام معروف پشت این مفهوم جدید هنری باشد از ریچارد پرینس استفاده کرده است. یکی از استاندارد‌های اتریوم به نام ER20 Cryptocurrency را تبدیل به یک اثر هنری مجازی کردند تا مانند ارز دیجیتال قابلیت انتقال و ارزش‌گذاری داشته باشد. در عین حال تمام ویژگی‌های ارزهای مدرن را داراست: قابلیت تبادل آنی، قابلیت مخفی نگه‌داشتن صاحب اثر، امکان حراج اثر، تغییر ارزش آن مانند آثار هنری، ارتباط ارزش آن با نام خالق اثر.

شاید بتوان گفت Ready Made Token آن نوع آوری مارسل دوشان را قدمی دیگر به جلو برده است: مارسل دوشان، اجسام حاضر و آماده را به اثر هنری با ارزش تبدیل می‌کرد و میزان کاری که برای تهیه یک اثر هنری لازم بود را کاهش می‌داد. حالا یک هنررمز گذاری شده، اساسا دیگر هنر را به نوعی تغییر داده که هیچ کاری برای تهیه آن لازم نیست.

مطمئنا این تنها یک آغاز است. نه می‌توان این نوع نگرش جدید را نفی کرد و نه می‌توان آن را نادیده گرفت. این طوفان مطمئنا، دنیای اقتصاد هنر را نیز دربرخواهد گرفت و برخی مفاهیم را تغییر خواهد داد. همان‌گونه که دنیای مجازی و اینترنت، تاثیرات شگرفی بر هنر گذاشتند و در برخی جنبه‌ها، آن را دچار تغییرات بنیادین نمودند.

ارجاع و استعاره در سینما، یکی از روشهای روایی تصویری است که سابقه‌ای طولانی دارد. مارپیچ آخر فیلم “درخشش”، گلبرگ‌های رز در فیلم “زیبایی‌ آمریکایی”، گلدان گل در فیلم “لئون” و تصویر پرنده در فیلم “رهایی از شاوشنک”، همگی نمونه‌های مشهوری از ارجاعات سینمایی هستند. فیلم‌هایی که بنیان شان بر اساس ارجاع بنا نهاده شده‌اند معمولا تاثیرگذار هستند و پس از دیدن فیلم هم تا مدتها با ما می‌مانند. شاید این تاثیر به خاطر علاقه انسان به کشف شباهت‌ها و ایجاد ارتباط‌های ذهنی باشد. همچنین ارجاعات وسیع در فیلم چه در کاراکترها و چه در سیر داستان، می‌توانند بار سنگین روایی فیلم را نیز بردوش بکشند.

 برخی ارجاعات محدودتر هستند و به نام استعاره‌های استاتیک مشهورند که معمولا دال و مدلول مشخص و معینی دارند و با بقیه عناصر فیلم ارتباطی ندارند. اما ارجاعات پیچیده و داینامیک، خود شبیه یک سیر داستانی هستند: دارای آغاز، بدنه و پایان هستند، در طول فیلم اطلاعات بیشتری به بیننده می‌دهند و ارتباط پیچیده‌تری بین کاراکتر‌ها و مفاهیم بیرونی برقرار می‌کنند. این نوع ارجاعات با دقت طراحی می‌شوند و آگاهانه پرداخته شده و اکثرا به دنیای درونی کاراکترها یک واقعیت خارجی می‌دهند. 

شاید از نگاهی دیگر، اصلا رسالت اصلی سینما همین ارجاعات باشد: بجای اینکه “بگوید”، چیزهایی را “نشان دهد”. که خود بفهمیم چه می‌گوید. نشانه‌های تصویری و ارتباط بین دو عنصر، شاید بنیان استعاره‌های سینمایی باشد.

( از این قسمت متن، احتمال لو رفتن داستان فیلم Mother! وجود دارد. اگر فیلم را ندیده‌اید، ادامه متن را نخوانید)

فیلم آخر آرنوفسکی، با نام مادر! (Mother!) شاید نمونه خوبی از چنین فیلمهایی باشد. در نظر اول و بخصوص از دید تماشاگری که با سینمای آرنوفسکی آشنایی ندارد، فیلم مادر! ملغمه‌ای نامفهوم، سراسر ملتهب و آزاردهنده باشد. فیلمی که نه تماشاگر علاقمند به سینمای ترسناک را راضی می‌کند و نه علاقمندان سینمای معمایی را. بقولی یک Phantasmagoria کامل.

اما آرنوفسکی خط داستانی دقیقی را طراحی کرده است با ارجاعات بی‌شمار به متون مقدس. آن‌قدر این ارجاعات زیاد و کامل هستند که کل فیلم را می‌توان به نوعی داستان خلقت دانست: خداوند، مادرطبیعت، زمین، خلقت زمین، آدم و حوا، کشته شدن هابیل توسط قابیل، پیدایش انسان، اشغال زمین توسط انسان، آتش و خون، آسیب رساندن به زمین و مادر طبیعت، ارتباط مهلک انسان با طبیعت در برابر ارتباط انسان با خدا، مراسم عشا ربانی، اظهار ارادت انسان به خدا و در موازات آن تهاجم به دیگر انسان‌ها و طبیعت، توجیه همه این گناهان با دستاویز ارادت به ملکوت، ناامیدی طبیعت از انسان، نابودی جهان و همه انسانها و …

و باز هم خلقتی دوباره و دوباره و دوباره:  آیا خداوند هنوز به انسان امید بسته است؟ 

آرنوفسکی هراسی ندارد که داستان خودش را بگوید و در این داستان، به متون مقدس ارجاع دهد. این کار را قبلا با داستان نوح هم کرده بود. آنجا هم بسیاری را از فیلمش متنفر کرده بود. سبک خاص روایی آرنوفسکی، شاهدی است بر مفهوم Externalize کردن یک مفهوم درونی. بدون هیچ واهمه‌ای.

فیلم را با هیچ پس‌زمینه‌ای و قیاسی با دیگر فیلمها نباید دید. در هنگام دیدن فیلم نباید زود قضاوت کرد. بسیاری از نشانه‌های تصویری فیلم ابتدا بی‌معنا به نظر می‌رسند. گاهی خط سیر داستان کاملا گم می‌شود. اما همانقدر که آرنوفسکی سعی می‌کند بیننده را گیج یا متنفر کند، به همان اندازه هم کلیدهایی برای ایجاد ارتباط ذهنی به او می‌دهد. 

سوال و پاسخ کاراکتر مادر و کاراکتر Him در پایان فیلم ( تو چه هستی؟ I Am Mine) شاید نوعی ارجاع به سوال موسی از خدا باشد: تو کیستی؟ و خدا پاسخ داد I Am Who I Am .

آثار اِدریس خان Edris Khan، گاهی با ایجاد داینامیسم و سرعت‌بخشی به آثار عکاسی همراه است. او با متراکم کردن و ترکیب آثار متوالی مشهور، زمان را در آنها به گونه‌ای دیگر بازنمایی کرده و شاید زمان را در اثر محبوس می‌کند. کارهایش نوعی فشرده‌سازی است که نمایی نقاشی‌گونه به اثر نهایی می‌دهد.

 -

در اثر معروفش به نام Every … Bernd & Hilla Becher Spherical Type Gas Holders, 2004 ،  عکس‌های مشابه بِخِر‌ها از منبع گاز را به صورت دیجیتال ترکیب کرده‌است.

 -

حاصل کار هم پلی است بین دو دنیای قدیم و جدید عکاسی و هم نوعی جان‌بخشی به یک اثر. بخصوص وقتی به این نکته توجه کنیم که اثر اولیه، از دنیای Deadpan می آید که ذاتا کم‌انرژی است! اثر نهایی به صورتی غیرمنتظره حاوی نوعی نیروی بیانگری جدید است.

-

- 

در اثر دیگرش به نام every...Nicholas Nixon's Brown Sisters, 2004 ،  نوعی دیگر از تغییر در اثر اصلی ایجاد می‌کند. چرا که اثر اصلی خود قویا حامل عنصر زمان است و این عنصر را با خشونت به رخ بیننده می‌کشد. منبع اثر، عکسهای معروف نیکولاس نیکسون است که از چهار خواهر طی ۴۰ سال گرفته است.

نیکولاس اولین عکس را در در سال ۱۹۷۵ از همسر و سه خواهرش گرفت و هر سال، طی ۴۰ سال بعد این پرتره ۴ نفره را تکرار کرد.  

اولین عکس نیکسون از سری خواهران Brown در سال ۱۹۷۵

- 

آخرین عکس نیکسون از سری خواهران Brown در سال ۲۰۱۷

- 

 Every...Nicholas Nixon's Brown Sisters, 2004,  Edris Khan

اثر ادریس خان، ترکیب این‌ عکس‌ها و ایجاد یک دیجیتال کامپوزیت است. اگر عکس‌های نیکسون، شاهدی قوی برای فناپذیری بشر است، اگر کار نیکسون سیر زمان را براحتی نشان می دهد و اگر اثر نیکسون، ثابت می‌کند که عکس مدیومی است که حقیقت تلخ میرایی انسان را جشن می‌گیرد، از آن سو، اثر ادریس خان پرتره این ۴ خواهر را به نوعی تبدیل به یک مجمسه سنگی می‌کند. گویی آنها را نامیرا و تا ابد به صورت سنگ منجمد کرده‌ است.

- 

ادریس خان ساکن انگلستان اما پدرش مسلمان و اهل پاکستان است. تاثیر پدر بر او، در یکی از آثار دیگرش نمایان است به نام 

EVERY... PAGE OF THE HOLY QURAN , 2004 . این اثر حاصل ترکیب دیجیتال همه صفحات قرآن است.

- 

ادریس خان در استودیو شخصی‌اش

- 

در این ویدیو، ادریس خان را درحال خلق یکی دیگر از آثارش ببینید: